අනුරපුර කැණිම් කටයුතු

                       

මේ වන විටත් බොහෝ දෙනකුගේ අවධානයට ලක්ව නොමැති අනුරාධපුර පූජා නගරය ආසන්නයේම පිහිටි අතිශය නිහඬ නිසංසල වන අරණක් පිළිබඳව තතු හෙළිවේ.

අනුරාධපුර අභයගිරි විහාරය සහ සමාධි පිළිම වහන්සේ වැඳ පුදාගෙන කුට්ටම් ‍පොකුණ නැරඹීමට එන අයෙකුට ඒ අද්දරින් වැටී ගත් ගල් පාලම පාර හමුවෙනවා ඇති. ඒ ඔස්සේ තවත් කිලෝමීටර් දෙකක් පමණ ඉදිරියට යන විට හමුවන පෙරිමියම්කුලම නම් ගම්මානය තුළ මේම අසිරිමත් වන අරණ පිහිටා ඇත.

අනුරපුර යුගයේ විශිෂ්ටතම ත‍පෝවනයක් හෙවත් පබ්බත විහාරයකට අයිති අක්කර විසිතුනකින් යුත් මෙම වන අරණ හැඳින්වෙන්නේ පුරාණ ‘විජයාරාමය’ නමින්. ගැඹුරු පරිණත වනාන්තර ලක්ෂණ සහිත මෙම වන උයන තුළ ක්‍රිස්තුවර්ෂ අටවන සියවසේදී පමණ පබ්බත විහාරයක් පිහිටා තිබූ බව එහි නටබුන් මගින් මනාව තහවුරු වී තිබේ. පබ්බත විහාර යනුවෙන් අදහස් කරන්නේ අනුරාධපුර ඇතුළු නුවර පිහිටි රාජ්‍ය සම්බන්ධතා සහිත ‘නාගරික පන්සල්’ හෙවත් මහා විහාරවලට වඩා වෙනස් නගරයෙන් බැහැර කෘෂිකාර්මික ප්‍රදේශයන් හි ඉදි වූ අල්පේච්ජතාවයෙන් යුතු භික්ෂුන් වැඩ සිට ශ්‍රමණවාසස්ථානය.

වර්තමානයේ අපි භාවිතා කරන පන්සල යන්න ‘පණ්ණ සාලා’ යන පාලි වචනයෙන් සිංහලට බිඳී ආ වදනකි. මෙහි ‘පණ්ණ සාලා’ යන්නෙහි සිංහල අරුත ‘අතුසෙවිලි කළ නිවහන’ යන්නවේ. භික්ෂූන් වහන්සේගේ ජීවන රටාව ඇඳුමෙන් සේම වාසස්ථානයෙනුත් ඉතා සරල චාම් මුහුණුවරක් ගත් බවට මේ පාලි ‘පණ්ණ සාලා’ යන සංකල්පයම ප්‍රබල නිදසුනක් විය.
අනුරාධපුර ඇතුළු නුවරින් බැහැර පිහිටි මෙම පැරණි පන්සල් පංචාවාස නමින් ද හැඳින්වුණු බව පුරාවිද්‍යාඥයන්ගේ මතයයි. ‘සභා ශාලාව’, පිළිමගෙය, කුඩා ස්ථූපය, සැලසුම්සහගතව රෝපණය කර බෝධීන් වහන්සේ සහිත බෝධිඝරය, ලැගුම් ගෙය හෙවත් ආවාස ගෙය, දාන ශාලාව, ඡන්තාගරය හෙවත් උණු පැන්සල මේ පංචාවාසයන්නෙහි දක්නට ලැබෙන ‍පොදු ලක්ෂණ වේ. අනුරාධපුර ඇතුළු නුවරට පිටතින් පිහිටි ඉස්සරාරාමය හෙවත් වෙස්සගිරිය, තොළුවිල, ප්‍රාචීණතිස්ස පබ්බත, පුලියන්කුලම, පන්කුලියේ අශෝකාරාමය මතෛක් හඳුනා ගැනුණු අනුරපුර යුගයට අයත් පංචාවාස කීපයකි.
ඒ අතරින් මේසේ සඳහන් කරන විජයාරාමය පිළිබඳව ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රථම පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස් ධුරය හෙබවූ එච්.සී.පී. බෙල් සූරීන් 1890 දී පමණ කරන ලද ගවේෂණ වලින්
පසුව නැවතත් ගවේෂණ අරඹා ඇත්තේ මේ වසරේ ජනවාරි මස
එකොළොස්වෙනිදායි.
එදා මෙදා තුර අවුරුදු එකසිය විසිහතරක් මේ පරිශ්‍රය වශයෙන් වැසී ගොස් තිබේ. ඒකි පුරාවිද්‍යා අධ්‍යක්ෂ ජනරාල් ආචාර්ය සෙනරත් දිසානායකයන්ගේ පූර්ණ අධීක්ෂණය සහ අනුමැතිය යටතේ මධ්‍යම සංස්කෘතික අරමුදල මගින් සිදු කරන ගවේෂණ ව්‍යාපෘතියක් ලෙසිනි. මේ ව්‍යාපෘතියේ අධීක්ෂණ කටයුතු සිදු කරන්නේ මධ්‍යම සංස්කෘතික අරමුද‍ලේ ව්‍යාපෘති අධ්‍යක්ෂ (අනුරාධපුර) මහාචාර්ය ටී.ජී. කුලතුංගයන් විසිනි. රංජිත් ගොඩකුඹුර මහතා මෙම
ගවේෂණ කණ්ඩායමේ ප්‍රධානත්වයදරනු ලබයි. එමෙන්ම අනුරපුර යුගයට අයත් මෙම පැරණි පබ්බත විහාරය නූතන ලෝකයට හඳුන්වා දීමේ මේ උතුම් කාර්යය සඳහා සමස්ත ලංකා බෞද්ධ මහා සම්මේලනය මගින් සුවිසල් අනුග්‍රහයක් සපයා දී තිබේ. අනුරාධපුර නගරයේ සිට විජයාරාම ආරාමික නටබුන් සහිත මෙම වනපෙත දක්වා අධීක්ෂණ පුවරු ද සවි කොට ඇත්තේ සම්මේලනය මගින් ය.

රූස්ස ගහ කොළවලින් සමන්විත මේ නිසල වන පියස තුළ මේ වන විට අනුරාධපුර පබ්බත විහාරයකට අයත් ආරාමික ගොඩනැගිලි හතළිස් තුනක් සොයා ගෙන ඇත.

ඒ සියල්ල වසා ගනිමින් පැතිර ගත් තුරු උයන නිසා හාත්පස නිහැ¾ඩියාවක් සේම වටපිටාව අමුතුම සිසිලසකින් පිරී පවති. අඩුම තරමින් මෙම වන අරණට  රථවාහනයක සද්දයක්වත් ඇසෙන්නේ නැත. මේ නිසල වන අරණ තුළ සැඟව ගත් නටබුන් අතර මෙරට ආරාම  දුලබ ශිලා කර්මාන්ත රාශියක් අදත් නිරුපද්‍රිතව දක්නටලැබේ. නමුත් ඒවා අතරින් කොටසක් නිදන් හොරුන්ගේ ග්‍රහණයට ලක් වී තිබිම කම්පාවට කරුණෙකි. ඒවා අතර නිදන් හොරුන් විසින් කැබලිවලට සිඳ බිඳ දැමූ බුද්ධ ප්‍රතිමා පවා දක්නට පුළුවනි.  
අතීතයේ මහා සංඝරත්නය බහුල වශයෙන් දක්නට ලැබුණු මේ පුරාවිද්‍යා පරිශ්‍රය තුළ අදත් දවල් කාලය තුළ පාත්‍රයක් කරින් එල්ලා ගත් බොරපැහැති සිවුරුවලින් යුත් භික්ෂුන්වහන්සේලාගේ රූප අද්භූත අයුරින් දර්ශනය වන බවට ගම්මුන් තුළකටකතා ද ලැතිර යයි . ඒ සම්බන්ධයෙන් එම පරිශ්‍රයේදී හමු වූ මුතුබණ්ඩා දසානායක මහතාගෙන් විමසා සිටිය දි පහත විස්තරය ඔහු විසින් පවසන ලදි .
“ඔහොම කතාවක් මාත් අහලා තියනවා. ඒත් පුදුමවෙන්න කාරණය ඒක නෙවේ, ඔය ගැන කිසිම කිසි දෙයක් කලින් අහලා නොතිබුණු මෑත භාගයේ මේ සයිට් එකේ සේවයට ආපු නුවර පැත්තේ මිස් කෙනෙකුත් පසුගිය දවසක දහවල් එකොළයි තිහට විතර ඔය වගේ හාමුදුරු නමකගේ   දර්ශනයක් දැකලා තිබුණු එකයි. 

කෙසේ හෝ අනුරපුර වන්දනාවේ යන කෙනෙකුට හෝරා කිහිපයක විවේක සුවයක් අවශ්‍ය නම් ඒ  සඳහා යොදා ගත හැකි අනුරාධපුර පූජා නගරය ඇසුරේ ඇති විශිෂ්ටතම වන අරණ මෙය බව නිර්දේශකර හැක. දැනට පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ සහ මධ්‍යම සංස්කෘතික දෙපාර්තමේන්තුවේ නිලධාරීන් නිලධාරිනියන් පිරිසක් මෙහි සේවයේ යෙදී සිටින බැවින් මෙහි ආගමික සහ පුරාවිද්‍යාත්මක වැදගත්කම ඔවුන්ගෙන් දැන කියා ගැනිමට ඕනෑම අයෙකුට හැකිය. නමුත් මේ මෙම පරිශ්‍රය  තුළ ජල පහසුකම් හෝ වැසිකළි කැසිකිළි පහසුකම් නොමැති බවත් මෙහිදී සඳහන් කළ යුතුවේ. එමෙන්ම මෙම කලාපයට ආවේණික අළුහිස මුහුදු රාජාලියා, ඇලිකුස මාළු රාජාලියා, සර්ප උකුස්සා, නිල්පෙඳ බිඟුහරයා, බ්‍රාහ්මීය උකුස්සා ඇතුළු  කුරුළු වර්ග කීපයක් මෙහිදී නිරීක්ෂණය වුණු බව බෝහෝ දෙනා පවසති.

ඒ කෙසේ හෝ මෙම ජාතික ශාසනික සහ පාරිසරික උරුමය සහිත බිම් කඩට පැමිණෙන ඔබට මෙහි ඇති තණපියලි පිළිබඳව පවා සැලකිලිමත් හා අරපරිස්සම් සහගත වීම තමයි එහි බලධාරීන් ඔබෙන් අපේක්ෂා කරන එකම උපකාරය වනුයේ.

අනුරාධපුර ඇතුළුනුවර හා පුරාවිද්‍යා පර්යේෂණ

---

විවිධාකාර ගති ලක්ෂණ නිරූපණය කරන පුරාවිද්‍යා ක්ෂේත්‍ර දසදහස් ගණනකින් සමන්විත ශ්‍රී ලංකාවේ එම පුරාවිද්‍යා ස්ථාන අතුරින් බෙහෙවින් වැදගත් පුරාවිද්‍යා භූමියක් ලෙස පුරාවිද්‍යාඥයින් විසින් අනුරාධපුර ඇතුළු නගරය සලකනු ලබයි. අනුරාධපුර පැරණි නගරයේ මධ්‍යගත පිහිටුමක් දක්වමින් පිහිටා ඇති ඇතුළු නගරය හෙක්ටයාර 100ක පමණ භූමියක ව්‍යාප්ත ව ඇත.  අනුරාධපුර ඇතුළු නගරයේ උතුරු සීමාව අභයගිරි විහාර සංකීර්ණයෙන් ද දකුණු සීමාව මහාවිහාර සංකීර්ණයෙන් ද සීමා වී ඇත. ලංකාවේ පවතින පුරාවිද්‍යා භූමි අතුරින් ප්‍රාග් ඓතිහාසික, ප්‍රොටෝ ඓතිහාසික හා ඓතිහාසිත යන සෑම අවධියක් ම නිරූපණය කරන සංස්කෘතික පාංශු ස්තරණයක් අනුරාධපුර ඇතුළු නගරයේ හඳුනාගත හැකි වේ. එ මෙන් ම මෙම ස්තරය තුළ මෙම සෑම කාලයක් හරහා ම ලංකාවේ මිනිසා සංස්කෘතික වශයෙන් අත්කරගත් විකාශය මෙන් ම සංක්‍රාන්තිය සටහන් වී තිබීම පුරාවිද්‍යා ක්ෂේත්‍රයක් වශයෙන් මෙහි ඇති වැදගත්කම තීව්‍ර කරයි.

පුරාවිද්‍යාඥයින් අනාවරණය කරගෙන ඇති ආකාරයට අනුරාධුපුරය හා යම් අන්දමකින් හෝ සමාන සංස්කෘතික ස්තරණයක් සහිත වෙනත ලංකාවේ පුරාවිද්‍යා ක්ෂේත්‍ර වශයෙන් මන්නාරම - මාන්තායි පුරාවිද්‍යා ස්ථානය, යාපනය කඳුරුගොඩ හා දකුණුදිග ලංකාවේ තිස්සමහාරාම අකුරුගොඩ යන ස්ථාන හඳුනාගෙන ඇත.

1930 දශකයේ පමණ සිට අනුරාධපුර ඇතුළු නගරය ඉලක්ක කරගනිමින් පුරාවිද්‍යා අධ්‍යයන දියත් වී ඇති නමුත් වඩාත් විධිමත් අන්දමින් මෙහි අධ්‍යයන සිදුකිරීම 1969 දී ආචාර්ය සිරාන් උපේන්ද්‍ර දැරණියගල මහතාගේ ප්‍රමුඛත්වයෙන් ආරම්භ විය. 1969 අනුරාධපුර ඇතුළු නගරයේ ගෙඩි ගේ ආසන්නයේ සිදුකළ පුරාවිද්‍යා කැනීම ලංකා පුරාවිද්‍යා වංශකතාව තුළ හැරවුම් අවස්ථාවක් නොමැති නම් ස්වර්ණමය අවස්ථාවක් වශයෙන් සටහන් වී ඇත. එයින් පසුව ආචාර්ය සිරාන් දැරණියගල මහතාගේ උපදේශකත්වය යටතේ ම අනුරාධපුර ඇතුළු නගරයේ පුරාවිද්‍යා අධ්‍යයන ගණනාවක් හා පර්යේෂණ කැනීම් 14ක් දියත් වී ඇත. මෙම අධ්‍යයන සඳහා පසුව ආචාර්ය බ්‍රිජට් හා එෆ්. ආර්. ඕල්චින්, රොබින් කනිංහැම් වැනි ජාත්‍යන්තර පුරාවිද්‍යාඥයින් ද සම්බන්ධ වී ඇත. එම කැනීම් මගින් ලංකා ඉතිහාසයේ බෙහෙවින් වැදගත් අනාවරණය කිරීම් කිපයක් ම සිදුකිරීමට සමත් ඇත. ක්‍රිස්තු පූර්ව 6/7 සියවස් වල දී ලංකාවට සිදු වූ ආර්යය සංස්කෘතියේ ආගමනය, මූල ඓතිහාසික යුගයේ වර්ධනීය ම නාගරික ලක්ෂණ අනුරාධපුරයේ ක්‍රියාත්මක වූ බව (එ නම් මෙම කලාපයේ වූ වර්ධිත ම වෙළෙඳ නගර පහෙන් එකක් වූයේ අනුරාධපුරය වන අතර ඉන්දියාවේ උජ්ජෙයිනී නගරයට දකුණින් පිහිටි විශාල ම හා වර්ධනීය ම වෙළෙඳ නගරය අනුරාධපුරය විය.), බ්‍රාහ්මි අක්ෂර භාවිතය පිළිබඳ මුළු මහත් ආසියාවෙන්  ලැබෙන පැරණි ම සාධක හමු වීම වැනි ඒවා ඒ අතුරින් වඩා වැදගත් වේ.

ලංකාවේ මිනිසාගේ අතීතය පිළිබඳ කතාකිරීමේ දී හමුවන අතිශයෙන් ම වටිනා පුරාවිද්‍යා බිම්කඩක් වන අනුරාධපුර ඇතුළු නගරයේ මේ දක්වා සිදුකර ඇති පුරාවිද්‍යා පර්යේෂණ පිළිබඳ තොරතුරු සංග්‍රහ වී ඇති ප්‍රකාශන කීපයක් පහතින් දක්වා ඇත.

දැරණියගල, එස්. (1990), පුරාවිද්‍යා කැණීම් 1968-1990, පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ ඉතිහාසය, ප්‍රධාන සංස්කාරක, එන්. විජේසේකර, පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව, කොළඹ. 221-237

දැරණියගල, එස්. (2002) ශ‍්‍රී ලංකාවේ ප‍්‍රාග් ඉතිහාසය - පරිසර විද්‍යාත්මක විලෝකනයක් : ශ‍්‍රී ලංකාවේ ආදිතම බ‍්‍රාහ්මී අක්‍ෂර අරභයා විකිරණ ප‍්‍රාමිතික කාලනීර්ණය ක‍්‍රි.පූ. 600-500, පරි. කේ. බී. ඒ. එඞ්මන්ඞ්, සද්ධාමංගල කරුණාරත්න අභිස්තව ග‍්‍රන්ථය, සංස්. එම්. ඩයස් හා කේ. බී. ඒ. එඞ්මන්ඞ්, පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව, ශ‍්‍රී ලංකාව.  (37-48)

  අනුරපුර පුරාවිද්‍යා කැණිම්.

අනුරාධපුර ඡේතවනාරාම භූමියෙන් මෙතෙක්‌ අනුරාධපුරයෙන් හමු වී නොමැති ආකාරයේ ඉපැරැණි 'ස්‌වස්‌ථතා ක්‍රමවේද' (වැසිකිළි කැසිකිළි) පද්ධතියක්‌ හමු වී ඇත.

පොළොව පිහිටි මට්‌ටමේ සිට සෙන්ටි මීටර් හතළිහක (40 m) ගැඹුරින් මීටර් පහළොවක්‌ (15 m) දිග මැටි නළ මාර්ග පද්ධතියකින්ද එය සමන්විත බව මධ්‍යම සංස්‌කෘතික අරමුදලේ අනුරාධපුර ව්‍යාපෘති අධ්‍යක්‍ෂ මහාචාර්ය ටී. ජී. කුලතුංග මහතා පවසයි. මෙතෙක්‌ අනුරාධපුරයෙන් හමු වූ අංග සම්පූර්ණ සහ විශාලම වැසිකිළි කැසිකිළි පද්ධතිය මෙය බව ද කියයි. 

මීට පෙර අනුරාධපුරයේ කැණීම්වලදී මෙවැනි වැසිකිළි කැසිකිළි පද්ධති ස්‌ථාන දෙකකදී හමුවුවත් ඒවා වළවල් බව ද කියති. නමුත් මෙවර හමු වී ඇත්තේ නළ මාර්ග පද්ධතියක්‌ සහිතව බව ද කියති. එය සුවිශේෂී සේදුම් ගලකින් ද යුක්‌තය.

මේ පද්ධතිය ආශ්‍රිතව ආරක්‍ෂිත බැමි දෙකක්‌ බැඳ ඇති අතර, ඒ සඳහා ද මනාව සැකසූ ගඩොල් යොදා ඇති බව ද කියයි. නළ මාර්ගය සඳහා මැටියෙන් පදම් කර පිළිස්‌සූ නළ යොදා ඇති බව ද දක්‌නට ඇත. කෙසේ වෙතත් අවධීන් දෙකක තාක්‍ෂණය ද මේ සමඟ සොයාගෙන ඇති බව ද කියති.

ජේතවනාරාම ව්‍යාපෘති කළමනාකාර එච්. එම්. බී. හේරත්, කැණීම් භාර නිලධාරිනී ශ්‍යාමලී ගුණරත්න, පර්යේෂණ නිලධාරීන් වන තුෂාර සේනාරත්න, චන්දන විඡේසිංහ යන මහත්ම මහත්මීහු තවදුරටත් මෙහි කැණීම්වල නිරතව සිටිති.